Halil Haxhosaj: RRËFIMI I DYFISHTË ROMANESK

(Recension për romanin, “Kafka e ujkut”, autor Arif Molliqi)

Shkrimtari Arif Molliqi nuk është emër i panjohur për lexuesin tonë, sepse deri tash ka botuar disa vepra të gjinive të ndryshme letrare, si poezi, drama, roman e tregime. Veprat e tij janë pritur mirë nga lexuesi ynë.

Krijimtarinë letrare e filloi në Kosovë, për ta vazhduar në Gjermani, gjegjësisht në Hamburgun. Sido që të jetë, ky roman është edhe një dëshmi se shkrimtari ka arritur të bëhet një autor interesant me veprat e veta për lexuesin shqiptarë.

Romani “Kafka e ujkut” e huazon rrëfimin nga legjendat tona, gjegjësisht nga folklori ynë shumë i begatë me tema të këtilla. Nyja e rrëfimit është vetë titulli i romanit, pra, kafka e një ujku në një varrezë, e cila është një enigmë e pazgjedhur dhe shumë e fshehtë në të kaluarën tonë, e cila mëton që, si e tillë, të ruhet nëpër kohë dhe të aktualizohet sa herë që është nevoja. Kështu, disi, ndodh edhe në rrëfimin e këtij romani, i cili zhvillohet në dy rrafshe kuptimore që paralelisht kornizojnë një kohë bashkë me të gjitha krajatat  dhe trazirat e saj. Edhe rrëfimi paralel i personazhit kryesor, Drin Sokoli, i cili hulumton varrin e babait Sokol Drinit, në roman shtjellohet në një teh psikologjik, që më mëton të shtrihet gjerë e gjatë në kornizat e kohëve, duke krijuar, kështu, zinxhirin e një rrëfimi të dyfishtë.

Elementet e personazhit të romanit përkojnë një rrafsh real me disa nuanca biografike të autorit të veprës dhe kjo nuk është e vështirë ta zbulohet, ngase vet nocioni real i qytetit të Hamburgut e realizon faktin e lartpërmendur. Po ashtu si elemente që përbëjnë realitetin e kohës dhe autobiografinë e autorit janë ngjarjet e vitit 1997 në Shqipëri dhe gjendja kaotike e katastrofike që mbretëronte atëherë.

Kështu, rrafshi i parë i rrëfimit duket më tepër se rrjedh ngadalë dhe sigurte del nga legjendat tona dhe bashkëdyzohet me realitetin. Ky realitet duket se përsëritet vetëm atëherë kur i nevojitet të keqes dhe të ligës që disi nuk i ndahet rrëfimit tjetër, rrëfimit real. Kornizat e rrëfimit real bashkëdyzohen nëpër hapësirat e një kohe që trondiste themelet e ekzistencës dhe qëndresës së shkrirë nëpër të këqijat e saj. Vetëm ashtu e bashkëdyzuar me rrugën e kërkimit nëpër hallkat  e kohës dhe zinxhirit që shtrihet gjerë e gjatë, thellë e lartë, horizontalisht e vertikalisht zbehet dhe ndriçohet sa herë që historia jonë stërkeqet dhe del me nuanca të ndryshme. Andaj duket se kjo hallë  e jetë është e kapshme dhe krijon botën njerëzore me të gjitha intrigat dhe me krajatat e saj, intriga që shkaktojnë tragjedi dhe ngjarje tronditëse që ecin haptas dhe drejt nëpër kohën tonë dhe në ralitetin shqiptar.

Vijëzimi i jetës në këtë rrafsh intrigohet baras me dukuritë  e jetës në rrafshin kohor shqiptar. Ndërkaq, rrafshi i dytë i rrëfimit që mëton të jetë i nënvetëdijshëm zhvillohet paralelisht me të parin, duke e kapërdi nëpër rrathët misterioz të jetës dhe ekzistencës sonë kombëtare dhe individuale si personalitet. Kështu, ky rrëfim duket se në njëfarë mënyre është edhe një hallkë e krijimit artistik të personazhit, kuptohet edhe të vetë autorit. Nëpër këtë rrafsh lëvizë edhe qenia njerëzore që shpesh shtyhet të përjetoj trauma  që duken se ecin bashkë me tragjeditë tona të baladave dhe legjendave popullore.  Kështu ndodh edhe me ngjarjen dhe me personazhet e romanit “Kafka e ujkut”. Andaj, shpesh, se këto dy rrafshe rrëqethëse të bashkëdyzuara  të jetës sonë bëhen legura ekzistente për të fituar kuptim të ri. Dhe ky kuptim shpeshherë del dhe hyn në thellësitë e jetës reale dhe ireale sipas ngjyrave të realitetit tonë.

Ngjyrimet e veta ia jap njeriut, individit real e ireal, shoqërisë dhe kolektivitetit sa herë që koloriti ynë depërton nëpër rrathët e padukshëm e të dukshëm, misteriozë e realë. Mbase mbi këtë parim ndërtohet, apo mëtohet të ndërtohet  edhe stili i romanit “Kafka e ujkut”.

Në këtë roman mund të hetohen edhe elemente të tjera të dukshme, por që duhet qasur nga kënde dhe vështrime të ndryshme.

Këtë roman sado e rëndon pak gjuha, sidomos ndërtimi sintaksor i fjalisë, çka tregon se veprës nuk i është bërë lektura gjuhësore. Por, sidoqoftë edhe kjo vepër e pasuron opusin letrar të Arif Molliqi.