Nga: Ndue
Ukaj
- Romani, “Gruaja e vizatuar nudo” përmban trajtë moderne të rrëfimit më kodet e shumta letrare.
Letërsia shqipe e cila kultivohet
jashtë hapësirave shqiptare, që në terminologjinë letrare zakonisht emërtohet
si letërsi e krijuar në diasporë, tanimë përbën një fenomen me rëndësi në
kuadër të korpusit të letërsisë bashkëkohore shqipe. Ajo me trajtat e veçanta
dhe diskursin specifik përçon dukuri të reja letrare dhe mesazhe që bartin
peshën e rënd të mungesës së atdheut, të kësaj Itake të shenjtë, në shtegtim të
së cilës gjenden përherë krijuesit. Prandaj është pikërisht kjo Itakë që bëhet
muzë frymëzimi për shumë shkrimtarë ane e kënd rruzullit. Këndej pari këtë
letërsi e karakterizon një përvojë e dyfishtë, ajo e të jetuarit jashtë
atdheut, jetë kjo që i bën krijuesit gjithherë të gjenden në shtegtim drejtë
Itakës, me reminishenca, evokime; dhe tjetra, dhembje që përbën malli për
rikthim në origjinë. Nga ky korpus letrar kemi një sërë autorësh që tanimë kanë
bërë emër në letrat shqipe. Ndërkaq një shkrimtar i rëndësishëm dhe zë krejt
origjinal nga ky korpus letrar, pa dyshim mbetet edhe shkrimtari Arif Molliqi,
i njohur në komunitetin letrar si poet, prozator, dramaturg, por edhe autor i
tekste satirike dhe teksteve të diskursit publicistikë. Pasi një përvoje solide
në fushën e letërsisë, tanimë ai paraqitet para lexuesit shqiptar me prozën
fiksionale, përkatësisht romanin “Gruaja e vizatuar nudo”, një tekst letrar i
cili sintetizon një përvojën letrare të konsoliduar. Në këtë roman shkrimtari
në mënyrë të suksesshme shpërfaq talentin e tij prej narratori. Shkrimtari Arif
Molliqi në këtë tekst letrar, përveç se ka dëshmuar pasionin prej narratori
(Umberto Eco), ai shpërfaq me elegancë potencën prej krijuesi, si një narrator
i shkathtë dhe i talentuar, ku ngjarjet dhe personazhet i krijon me nuanca të
bukura artistike dhe me diskurs shumë planesh letrare, të zhvilluara në
kontraste interesante tematike. Autori di që lexuesit asnjëherë të mos i
krijojë monotoni, përkundrazi si narratori i pasionuar, ai luan mjeshtërisht me
ngjarjen dhe kërshërinë e lexuesit. Në të vërtetë, horizonti i pritjes
artistike gjatë gjithë narracionit mbetet në tension të lartë, aspekt ky që i
jep këtij romani një dinamikë të veçantë letrare dhe bën që të lexohet me një
frymë. Qysh në prolog, autori na fut në një botë të frikshme, madje absurde ku
varrmihësit dhe krimi bëjnë jetën prej paradokseve, ndërkaq narracioni i
rrjedhshëm, i bashkëdyzuar me dialogje të përpunuara, imazhe dhe përshkrime të
shumta, një stilistikë e përpunuar narrative e bëjnë këtë prozë të këndshme dhe
dobishme (Horaci) për lexim. Rrëfimi dinamik dhe përshkrimet e bukura mbajnë
lexuesin peng deri në epilogun e romanit, atëherë kur zbulohet enigma e një
vrasje/krimi. Këtu duken në horizont trajtat e një absurde kafkian. Ky soj i
diskursit përfshinë në tonalitetit ngjarje të shumta, të cilat ndërlidhen me
boshtin e rrëfimit, heqjen e një barre të rënd, për të kuptuar apo zgjedh
enigmën e vrasjes së Lis Llukës. Autori mekanizmat narrativ i sforcon fuqishëm
dhe ato konotojnë bukur sikundër në dimension estetik ashtu edhe atë tematik.
Autori di të prek kërshërinë e lexuesit, duke krijuar situata të veçanta
letrare dhe duke e përcjell rrëfimin me intriga, dashuri, urrejtje, paradokse,
humor, krijim mitesh, elemente groteske, aspekte këto të cilat i japin kësaj proze një status
të pastër letrar dhe një letrarësi të arrirë. Në këtë kontekst vlen të
përmendet rrëfimi për “gomarin që fluturon”, “gruaja që bën seks me një të
vdekur” apo edhe miti për macen e zezë. Funksionalizmi i diskurseve të shumta
letrare, si dhe trajtat moderne të rrëfimit, në koordinim të plotë me një temë
të ndjeshme, aq sa absurde narrative, sidomos për kontekstin kosovar, mbeten
elemente të plota dhe të bollshme që ky
roman të tumiret si mirëseardhur dhe i rëndësishëm ne komunitetin letrat
shqiptar. Aty lexuesi gjen copëza jete të historisë, të plagëve kombëtare, të
kaluarës së dhimbshme, të dukurive shoqërore sikundër vrasjet, të rrëfyera
gjithnjë në këndvështrim letrar universal, ku jeta transfigurohet nëpërmjet
përshkrimeve të bukura stilistike, me figuracion të dendur stilistik dhe
dendësi shprehjesh artistike. Nga ky këndvështrim, ky roman pa dyshim mund të
bëhet arenë për hulumtime të shumta letrare, psikologjike, sociale etj., ngase
ofron një status shumëpalësh tematik-letrar.
Narracioni
i romanit “Gruaja e vizatuar nudo” është i ndërtuar mbi historinë e një krimi,
apo thënë më qartë, rreth enigmës së vdekjes së Lis Llukës. Tiposi i temave dhe
rrjetit narrativ në strategjinë tekstore sillet rreth kësaj enigme, ndërkaq në
këtë bosht/ enigmë defilojnë një mori personazhesh të infiltruar në vdekjen
mistere, në “zhdukjen” e gjurmëve të saj, mbase edhe në mbajtjen e kësaj vdekje
në heshtje të ankthshme. Ndërkaq në anën tjetër ndeshen antagonistët, të
përfaqësuar nga heroi i romanit Sokoli, një emigrant kosovar i cili kthehet nga
Gjermania për të hetuar dhe kuptuar misterin absurd të vdekjes së mikut,
sikundër edhe e “arsyet” e vdekjes enigmatike, sekuenca këto letrare që të
fusin në universin absurd të një vrasje. Madje një ndikim i prozës së absurdit
hetohet në tërë rrëfimin, fakt që tregon influencën e madh që autori ka marr
nga shkrimtarët e mëdhenj Franc Kafka apo Albert Camy. E gjitha nis nga një
rrugëtim i gjatë nga Gjermania në Kosovë, si dhe rikthimi në mesin e miqve të
Lisit, elemente këto që e bëjnë Sokolin kërkues në udhëtimi për në “Itakë”, aty
ku ai rikthehet në kohëra të kaluara. Ky rikthim përcillet me drithërima të
shumta. Atij i duhet të rikthej kohëra të shkuara, të cilat funksionalizohen
për të përplotësuar intencën letrare, deri në zbulimin e enigmës. Dhe kjo kohë
është përplot reminishenca të bukura, por edhe tragjike. Në një rrugëtim të
gjatë, autori tekstit letrar i jep përmasa të shumanshme, ku ne ndeshim
dashurinë, pasionet e saj, xhelozinë, urrejtjen, vrasjet, perceptimet për artin
dhe të bukurën, të shëmtuarën dhe arketipat e saj, pra një univers temash e
perceptimesh letrare. Nga këndej një galeri e tërë personazhesh dhe nivele të
ndryshme të rrëfimit defilojnë në këtë roman në trajta të ndryshme. Autori
krijon një mori karakteresh që përshkruhen me imtësi. Mbetën thellë në mbamendje
të lexuesit personazhet sikur Lisi i vdekur, Rudina, një grua që endet në tehun
e mëkatares dhe viktimës, Losh i Zi një antipod i njeriut të dehumanizuar, etj.
Ajo
që e përbën intencën themelore të romanit ndërlidhet me domosdonë që siç thotë
narratori të “zbulojmë një lakuriqësi e cila po na ndjek si hije.” Në fakt kjo
hije përbën rolë qenësor për çlirim nga një barrë që shkallmon, ajo e vdekjes së Lisit. Në këtë
pikëpamje, autori sikundër le të kuptohet një domosdo të katharisit letrar, që
rezulton me fundin që autori i jep zgjedhjes së enigmës, një triumf që lehtëson
barrën e rënd lidhur me vdekjen e Lisit.
Narratori
i romanit, që njëkohësisht është vetë heroi letrar Sokoli, nëpërmjet
reminishencës rikthen personazhin e Lisit në qendër të romanit. Dhe kjo ndodh
paradoksalisht nga një thirrje telefonike e Rudinës, gruas që në roman ka një
karakter të çekuilibruar, në raport me meshkuj dhe miq, por edhe në raport me
vetë aktin e enigmës së vdekjes së Lisit. Lexuesi tek ajo sa sheh viktimën e
një kurthi krimesh, percepton femrën mëkatare. Ajo në fakt përbën enigmën e
shumë ndodhirave dhe bëhet çelësi për zbulimin e enigmës. Prandaj edhe heroi i romanit i thotë: “Kam
ardhur ta kuptoj ferrin nëpër të cilin kaloj Lisi nga i cili ferr duhet për t´u
çliruar edhe ti, edhe unë...”.
Intenca
e romanit, ajo që në terminologjinë letrare njihet si fabul, duke u ndërlidh me
zbulimin e enigmës së vrasjes së Lisit, një piktorë dhe artist potencial, jep
tablo të tëra të jetës socio-shoqërore. Për të sforcuar diskursin narrativ dhe
për t’i dhënë kahe sa më universale fabulës, autori romanin e shtreson në shumë
linja narrative. Nivelet e rrëfimit prekin shumë tema të ndjeshme, që nga
emigrimi, vrasjet dhe gjakmarrjet, deri tek dimensionet politike. Ndërkaq për
të shtresuar tematikën në hapësira dhe kohë të ndryshme, mekanizmat narrativ në
roman lëvizin dhe zhvillohen nga disa pozicione letrare. Në të vërtet, aty
ndeshim disa zëra narrativ, të cilët rrumbullakojnë një narrativitet të
kodifikuar mirë. Narratori i gjithëdijshëm e qelë romanin, për t’ia lënë
hapësirën narratorit/ personazh, i cili gjendet në kërkim dhe i cili e dominon
romanin. Në fakt, ky është rrugëtimi i Sokolit, në një udhëtim për të kuptuar enigmën e një
krimi, nga Gjermani në qytetin e lindjes. Në këtë betejë, ai ndeshet me sfida
të jashtëzakonshme dhe përpëlitjet e tij për të dal në fund, shoqërohen më
përplot vështirës, sfida, dhembje, kujtime. Por megjithatë ai nuk dorëzohet,
deri tek qëllimi. Perceptimet për botën që e rrethon, autori i artikulon nëpërmjet
perceptimeve të heroit letrar.
Shikuar
në tërësi ky roman ka një fabulë të rrjedhshme. Zëri narrativ, ai qe është
treguesi ne roman, rrëfen me një diskurs letrar te përpunuar dhe kjo është një
cilësi letrare e dallueshme që e bën këtë roman të këndshëm për lexim dhe të
bukur për shijim. Ajo qe bën përshtypje
është loja që autori di të bëjë më kodet e shumta letrare dhe paraletrare, me
groteskun, krijimin e miteve, shtresime këto letrare të cilat i japin romanit
karakter universal dhe ku hasim trajtat e prozës së fuqishme universale. Këto
dimensione shpërfaqin gjithashtu një aspekt intertekstual të prozës së Arifit,
sikundër edhe një dimension interdiskursiv, që funksionalizohen për të
përplotësuar intencën estetike të romanit.
Proza
si kategori letrare vlerësohet si produkt i një edukimi solid letrar, së
këndejmi trajta themelore e prozës, romani konsiderohet si manifestim i një
pjekurie letrare stabile. Autori Arif Molliqi i sprovuar në fushën e letërsisë,
tani i ofrohet lexuesit shqiptar edhe me një roman, i cili me një strategji
tematike dhe një mekanizëm narrativ të realizuar, sjell para lexuesit një roman
të realizuar artistikisht. Tek romani “Gruaja e vizatuar nudo” shkrimtari i
ofron lexuesit shqiptar një prozë me një stil të rrjedhshëm,
gjuhë të kultivuar narrative dhe fabule tejet joshëse. Ndërkaq këtë roman e
karakterizon fuqishëm një dimension narrativ i bukur, por edhe një dimension
tematik interesant, ku narrativiteti mishërohet me idetë dhe gjuhën e
kultivuar. Harmonizimi i këtyre komponentëve letrare bën që kjo prozë letrare
të jetë e arrirë mjaft kënaqshëm. Në aspektin stilistik kemi një tekst me gjuhë
të kultivuar dhe të pasur, një gjuhe atributive qe e dinamizon prozën dhe
fabulës i jep një impulse te veçante.
Brenda
një intencë të fuqishme tematike, narratori do të jep një mesazh esencial, që
përbën filozofinë krijuese dhe letrare të Molliqit: “Mos ke frikë se nuk
hakmerrem, me ke thënë aq herë: hakmarrje nuk është për artistin. Dashuria më
artin e saj është ajo që e krijon njeriu...”.
Kjo dashuri për artin është triumfi që shpërfaqët me tone të fuqishme,
por që merr një trajtë të kodifikuar me fundin e romanit.
Romani “Gruaja e vizatuar nudo” me trajtat e
fuqishme narrative dhe stilistikën e pasur, sikundër temën atraktive, paraqet
para lexuesit një prozë te admirueshme, që duhet lexohet më pasion.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen