Groteska dhe transformi i botes poetike në poezi

Vështrim nga Halil Haxhosaj

Pelegrinazh i ftohtë në qytetin D - Poezi nga Arif Molliqi

Poeti Arif Molliqi, tashmë i prezantuar në hapësirën tonë krijuese me dhjetë vepra letrare, këto ditë u shfaq më përmbledhjen më të re, „Pelegrinazh i ftohtë në qytetin D.“

Duhet ta them që në fillim, se brumi i këtyre poezive është një pelegrinazh paksa i ftohtë. Ndërkaq, kjo substance poetike më pelegrinazhin e ftohtë është ndërtuar mbi shqetësimet e brendshme, brenda të cilave protestohet, jo vetëm për të pohuar të vërtetën, por edhe për të treguar atë. Si në përmbledhjet e poezive para kësaj, autori nuk është lodhur të krijojë asnjëherë një strukturë të përkryer formale të tipit të librit të kufizuar sipas disa rregullave. Ai sikur është munduar të bëj thyerje të skemave letrare, edhe brenda substancës poetike, duke i ikur retorikës, folkloristikës që aq shumë i gjejmë në vargjet e poetëve të sotme. Ndërkaq rezonanca e librit mbështetet në imazhe harmonike të ndërtuara me mjete figurative të paradoksit, të groteskut dhe të ironisë. Ky funksion paradoksal, herë-herë duket se errëson apo e hermetizon mendimin, por që e detyron lexuesin të jetë i vëmendshëm, ta kuptoj, kur ka paradoks individual të mendimit, e kur universal.

Aspekti tjetër, më i rëndësishëm që gjendet brenda këtyre poezive, është identifikimi sensuale i autorit, me gjithë ato që takohet, do të thosha, që i dalin përpara, gjatë pelegrinazhit. Këto janë situata që i hulumton dhe i përshkruan pa retorikë, duke i thënë me një mendim specifik të zhurmshëm përmes vargut. Kësisoj ai futet në një formë të re, qartësia e së cilës vërehet nga alegoria brenda groteskes. Këtu ai përpiqet ta ngërthen çdo formë të re në të jetuarit e njerëzve në qytetin D., duke filluar nga nuancat deskriptive e deri tek ato filozofike e satirike, çka, Pelegrinazhi i autorit, metaforikish është një ecje e pa fund:

Më shurdhon një fjalë

Që më rri gjithë kohën mbi kokë

As emrin nuk ia mësova ( faqe 11).

Ose;

... u çmendën krushqit

Nga zhurmë e lodrave

Të akorduara me bisht qeni

Por nuk është vetëm kjo që shpie autorin tek qyteti D., por janë të gjitha ato që ndodhin brenda dhe jashtë tij. Sepse, edhe pasi kemi arritur aty, hasim diçka që kërkohet të mposhtet kolektivisht. Dhe, kështu, në kulmin e mynxyrës, shtëpia, natyrisht, ka edhe funksionin më të rëndësishme metaforikisht nëna shqiptare. Është e ftohtë Shqipëria -shtëpia e të gjithë shqiptarëve, që hesht edhe kur krushqit- miqtë politik të saj, mbartin tragjedinë në trupin tjetër të copëtuar. Prandaj, këto gjithmonë janë motive të ftohta që nuk e përjashtojnë njëra tjetrën:

Molliqi para se gjithash, më shumë e kërkon rrugën poetike përmes poezive të shkurtra. Andaj, këtu na del se autori nëpër ketë rrugë e shpalos përpara lexuesit e gjithë panoramën e atyre gjërave që i gjen gjatë pelegrinazhit në qytetin D. Ai vetëm sa e ngacmon mendimin e lexuesit, i jep drejtimin duke i lënë fushë të hapur fantazisë se tij. Sepse, sa më i pasur të jetë mendimi me elemente figurative, aq më e lartë është mjeshtëria poetike e vargut:

Në mjegullën e vjeshtës

kthehen të vonuarit

me duart në kokë

shikojnë një përmendore të vjetër

e mbajnë të mos u ik

*        *        *

presin breshër në vend të shiut

t´i pastrojnë njollat e fytyrës

         ( Rrugë e çuditshme)

Shpeshherë lexuesi s´mund ti lexoj poezitë e Arif Molliqit kalimthi, vetëm duke i shfletuar. Atyre u duhet të jenë shumë të vëmendshëm e të prirë për të kapur në çast, ç´ka do të thotë poeti. Sepse, të poezitë e shkurtëra, poeti më pak fjalë të mbeshtetura mjeshtërisht, na jep kuadro të gjalla ku dalin në pah problemet apo brengat e jetës, gjatë pelegrinazhit të ftohtë. Mund të thuhet lirisht se Molliqi, nuk ka eksperimentuar me fjalë të buta as atëherë kur gjendet në këto rrethana, që atij aspak nuk i pëlqejnë. Çdo poezi e tij mund të konsiderohet si një botë pa komplekse, ku gjërat thuhen zëshëm përmes vargut. Ja, sa për ilustrim: / Në shkrimet e biografisë shkrova/ e kapa gjarprin për fyti (f. 30), /Të vdekurit i dilnin mangut/ harronte ta numërojë vdekjen e vet(f.37), / Eu po jetë pise qenka kjo/ kur flas me njerëz/ e asnjë fjalë nuk e kuptoj(f.58), / Në rrahin e kohës po freskohen/ me pishë në dorë korbat (f.65), /Në pusin e kësaj kohe/ zura diçka me grepin e ndryshkur/ lojën e fëmijërisë/ varur në supet e mia të lodhura (f. 87)

Krijimi poetik duke qenë një akt tërësisht individual s´ka sesi të mos projektojë edhe trajektoren e vijës jetësore të autorit, megjithatë, nuk mund të thuhet se poezitë, apo vepra e Molliqit është ndonjë ditar poetik. Këtë projeksion e gjejmë tek poezia; Ikonografia, Kohë e përsëritur, apo Kohë e plasaritur e tjera, por që pikërisht këto ndodhin për shkak të fuqisë imagjinative që ka poeti për itinerarin e pelegrinazhit të tij.

Tërësisht i ndërgjegjshëm se çka i fal koha në të cilën jeton, Molliqi duke u munduar ta kursej lexuesin, ka afrua forma shumë të thjeshta të vargut, por që e ka ndërlikuar përmbajtjen e të shprehurit poetik. Nga këto pikëvështrime poeti jo rrallë në formë të narracionit idealizues paralajmëron idenë më mënyrë që me mjeshtri të bëjë transformimin dhe kalimin në sferën e lirizmit.

Rikthimi tek evokimet për qytetin e tij, në kuptimin simbolik, për Gjeravicën, me tone herë-herë himnizuese, se është e qëndrueshme, e palëvizshme, dhe, e përjetshëm, si një Zonjë e rëndë, ku edhe Perënditë pushojnë, ndihet nota e thellë e romantizmit të rilindësve tanë.

Duke vënë mendimin në fund të shkrimit, në kemi përmendur vetëm një nga mozaikët e mendimeve që ka kjo përmbledhje poetike, që është shumë e pasur dhe shkruar me një imagjinatë vërtetë poetike. Të shumica e poezive, Molliqi ka eksperimentuar me figura, metafora, perifraza, duke u mundua ta gjej formën e vet përmes së cilës mund të shpreheshin të gjitha ato vargje që ai mëton t´iu jap kuptim universal. Derisa shumë poetë merren me figura elegjiake të vatanit, Molliqi vrapon për ta cituar kohën që e jetojmë me të gjitha plagët, kohë e sotme të ftohtë si shumësi kuptimore.