(Për
monografinë; Lluka e Epërme nëpër shekuj”, botoi, SHB Armagedoni”, Prishtinë,
2017)
Lluka e Epërme sot ka disa përmendore
të dëshmorëve dhe të heronjve të cilat dëshmojnë qëndresën e tyre në kohë lufte
dhe veprimtarie kombëtare. Secili gur i varrit të tyre ka histori të dhimbshme,
njëkohësisht krenare. Por, ata janë aty dhe nuk luajnë vendit siç do të luajnë
vendit dhe të shfletohen faqet e këtij libri nga ju dhe nga të tjerët, shkruar
për të bëmat e tyre. Ata janë këtu, në këto faqe të këtij libri historik dhe
kulturor, në këtë monument kujtese dhe kujtimi, në këtë libër shkencor që do të
lexohet dhe përcillet brez pas brezi, sikurse janë përcjellë trashëgimtarët dhe
trashëgimitë kulturore të tyre dhe që, pa dyshim, për shkak të rëndësisë së
vogël që ka sot e të madhe që do ta ketë në pesëdhjetë vjetët e ardhshëm, kjo
monografi do të quhet përmendorja e fshatit Llukë e Epërme.
Ky tekst i autorit Arif Molliqi, me
titull “Lluka e Epërme nëpër shekuj”, në të gjitha masat i përgjigjet tipit të
monografisë shkencore për këto arsye:
Jep informacione për pozitën
gjeografike të Llukës së Epërme; përshkruan relievin e saj, përbërjen e tokës,
klimën, ujërat, jazet; botën bimore dhe shtazore, edhe kushtet për të jetuar
dhe për t’u zhvilluar këto; ka shpjegime shkencore për toponimet dhe
mikrotoponimet në Llukë të Epërme, për të cilat autori i referohet literaturës
në gjuhën shqipe dhe asaj në gjuhë të huaj. Po nëpërmjet shpjegimit të tyre
nxjerrë vjetërsinë e fshatit Llukë e Epërme, pastaj edhe të emërvendeve
Verrishtë, Arat e Zefit, Vorret e Moçme, Drumi i Telit, Lumëbardhi, Vigu i
Llukës, Ura e Haxhive e deri për bjeshkët e Zhlepit të Llukës së Epërme, për të
cilat dikush nga ju ka protestuar vite më parë dhe, sigurisht, po dikush nga ju
do të protestojë sërish në vitet e ardhshme; shkruhet gjerësisht për zhvillimin
historik dhe shoqëror të Llukës së Epërme; për popullsinë e saj ndër vite, që
nga shekulli i 13 e deri tash së voni. Edhe zhvillimi ekonomik, urbanizmi dhe
arkitektura popullore e Llukës së Epërme zënë vend në disa faqe të këtij libri.
Shohim në kapitullin e katërt industrinë e vogël të dikurshme të Llukës,
punimin e tirqve, të xhamadanëve, të jelekëve; gjurmët e disa mullinjve dhe të
disa rrugëve e urave; kullat e para trekatëshe që s’i kishin fshatrat e tjerë
dhe ato të mëvonshmet; ndërtimin dhe organizimin e tyre; pastaj shkatërrimin e
të gjitha kullave nga serbët gjatë viteve 1998/1999. Për popullsinë, familjet,
fiset dhe lagjet e Llukës dhe për organizimin dhe ndarjen e tyre, Arif Molliqi
shkruan duke u mbështetur në disa artikuj që janë publikuar në libra dhe në
gazeta, por edhe nga rrëfimet që ka dëgjuar vetë nga të vjetrit, edhe të tjerët
që i kanë dëgjuar nga baballarët e tyre e ky i ka shkruar në libër, duke
përmendur emrin e atij që ka rrëfyer, ta zëmë, për prejardhjen e familjes së
vet, se kush ishin të parët e tij, se ç’punë bënin, se kënd kishin lënë
trashëgimtar. Ndërkaq, gjenealogjia e lagjeve dhe familjeve Babanaj, Kaqorraj,
Memaj, Molliqaj, Muqaj, Mulaj, Neziraj, Sutaj, Tahirukaj, Thaqaj dhe degët e
tyre përcillen me trungjet që kanë punuar disa nga bashkëpunëtorët e Arifit.
Së këndejmi, rëndësi e madhe në këtë
monografi u është dhënë Verrave të Llukës, kuvendeve dhe besëlidhjeve shqiptare
që janë bërë aty në kohë të ndryshme për çështjen kombëtare. Në këtë pjesë të
tekstit autori nuk i rëndit ngjarjet sipas rëndësisë dhe jehonës së tyre, por
sipas kronologjisë së tyre. Pra, përmend besëlidhjen e parë te Verrat e Llukës
më 1878, pastaj atë të vitit 1885 e kështu me radhë; ndihmën që kanë dhënë
familjet e Llukës për organizimin e atyre kuvendeve, për hapjen e dyerve për
fjetje dhe për ushqim për pjesëmarrësit e mbledhur në Verra nga të gjitha anët
e Kosovës.
Lufta ballkanike dhe kolonizimi i
Kosovës dhe terrori serbo-malazez kundër shqiptarëve gjatë dhe pas luftës
ballkanike nxjerrin në dritë anën tuaj të errët, ndjekjet dhe përndjekjet e
banorëve llukjanë nga serbo-malazezët, kolonizimin e tokave tuaja nga ta dhe
bartjen e tyre në emër po të serbo-malazezëve, deri edhe ndërrimin e fesë me
dhunë që jua pat bërë kisha ortodokse malazeze, xhandarmëria e së cilës kishte
pushkatuar disa llukjanë, të parët tuaj, për mosbindje. Por edhe kësaj dhune do
t’i vinte fundi me shpërthimin e një lufte të re. Duhej të kriste një luftë më
e madhe, Lufta e Dytë Botërore, e me të të merrte fund procesi i kolonizimit të
Kosovës me elementin sllav, sepse kolonët serbë dhe malazezë nuk mund të bënin
vend aty ku ishin ushtria gjermane dhe ajo italiane. Megjithatë, ngjarjet e
këqija për llukjanët dhe për shqiptarët e Kosovës vazhdojnë edhe pas
përfundimit të Luftës së Dytë. I keni këtu, në këtë libër, fije e për pe.
Këto dy luftëra, deri vonë, kanë pasur
përjetues të gjallë në Llukë, të cilët në këtë libër kanë rrëfyer për to dhe
për kohën e Rankoviqit; për burgosjet, për rrahjet, për maltretimet, për
vrasjet dhe për masakrat e shumta bërë popullatës shqiptare të Rrafshit të
Dukagjinit. Në këtë kontekst, të përjetimit të këtyre ngjarjeve dhe të
qëndresës së shqiptarëve, Molliqi shquan disa llukjanë, si: veprimtarin Ahmet
Thaqi, kryetarin Shaban Memaj, antikomunistin Adem Molliqaj, patriotin Tal
Babani, atdhetarin Sadri Shala, mësuesin e gazetarin Ali Sutaj e Rexhep
Molliqaj, veprimtaret Mic Muqaj e Hasan
Memaj e disa të tjerë, të cilët, meqë kanë zënë vend në këtë monografi për
veprimtari kombëtare, nderojnë gjithë fshatin, gjithë Deçanin dhe gjithë
kombin. Por, nuk janë vetëm këta burra llukjanë që dhanë çfarë patën dhe çfarë
mundën për vendin. Ata që s’rrojnë më lanë trashëgimtarët që ndoqën rrugën e
tyre, ndonjëri të mësimdhënies, ndonjëri të veprimtarisë atdhetare, dikush të
rapsodimit, ndonjë tjetër të mjeshtërisë së ndërtimit të kullave dhe të
shtëpive. Madje, po në fshatin tuaj, në Llukë të Epërme, nisi t’i çelë sytë
shkolla e parë shqipe, në objektin e mejtepit të rinovuar para disa viteve që
tashmë e ruani dhe e mbroni me ligj.
Po në fshatin tuaj nisi për herë të
parë edhe hartimi i alfabetit të gjuhës shqipe, të cilin e mësuan një kohë
nxënësit e parë të mejtepit.
Po nga ky fshat, shumë vite më pas, u
shkolluan, në Universitetin e Prishtinës, në Universitetin e Beogradit e të
Zagrebit, shumë llukjanë. Pjesa më e madhe e tyre u bënë mësues, sepse mësuesit
u duheshin brezave të rinj më së shumti në atë kohë, disa u bënë oficerë, disa
mjekë, disa u shkolluan për filozofi, pak prej tyre për sociologji, për
arkitekturë. Ata persona udhëhoqën shkolla, qendra tregtare, administrata,
fabrika etj.
Po këtu, në Llukë, ka rrënjë edhe epika
historike popullore. Të këtij vendi janë Dervish Shaqa dhe Demush Neziri, të
cilët, me shumë tekste të këngëve shkruar për ngjarje të kohës sa ishin në
Kosovë dhe kur shkuan në Shqipëri, e pasuruan folklorin tonë, fondin e këngëve
epike, duke trajtuar në to ngjarje historike.
Qëndresë, trimëri dhe atdhetarizëm
djemtë e Llukës së Epërme treguan edhe kur e veshën uniformën e UÇK-së, kur u
armatosën, kur luftuan përballë serbëve me atë pak armatim që e merrnin në
Shqipëri, kur u vranë dhe kur mbetën gjallë që t’i kujtojnë betejat e veta dhe
të shokëve. Shohim në këtë libër, se luftë paqësore në Llukë nuk pati. Këtu
ranë dëshmorë disa djem të rinj, kurse disa të moshuar vdiqën gjatë
shpërnguljes për në Shqipëri. U dogjën edhe shtëpitë e tyre dhe, po nën ato
gërmadha të mbetura nga lufta, nisi jeta e tyre e re, pa pasur më kush drojë
nga serbët se do të kthehen më, as pa pasur kush kujdes të veçantë ta ruajë
trashëgiminë materiale kulturore, e cila shkatërrimin më të madh e përjetoi në
luftë, kurse ajo shpirtërore – para dhe menjëherë pas luftës.
Për fund, ju them se në këtë monografi
nuk ka zbrazje të ndjenjave sikurse ka bërë kohë më parë Arifi në përmbledhje
poezish. Këtu ka mendim dhe meditim; ka histori, etnologji, folklor; ka
dokumente dhe fotografi; ka copa të vogla nga jetëshkrimi i njerëzve që kanë
vdekur dhe që janë gjallë; ka art dhe ka shkencë; ka maturi dhe mençuri nga
filozofia e popullit shqiptar, veçanërisht nga burrat e familjeve të Llukës së
Epërme, për prejardhjen e të cilëve, po dhe për diturinë, shkollimin, trimërinë,
traditën, nderin, besnikërinë e tyre, e për çfarë jo tjetër me vlerë të
papërsëritshme ndër shekuj, mund të lexoni këtu nga një monografi që e di
përgjegjësinë e këtij lloj shkrimi.
Këtë monografi dhe këtë histori fshati
do të donte ta kishte çdo fshat i Kosovës.
Do të donte ta kishte edhe një Arif
Molliq që ka guximin, ka vullnetin, ka dëshirën dhe shëndetin ta shkruajë
zhanrin më të vështirë: monografinë.
Për fshatin tim, për Caravikun e
Klinës, do të doja ta kisha edhe unë një Arif çfarë e keni ju, që shkruan për
familjet tuaja dhe për vendin tuaj një këso monografie që ju bën nder të madh
juve, edhe shtëpisë sime botuese, edhe studimeve albanologjike.
Keine Kommentare:
Kommentar veröffentlichen