Simfonia për darkën e qenit

Romani i katërtë "Simfonia për darkën e qenit”, botoi ShB “Faik Konica”, Prishtinë

- fragment romani

1.

         Sa herë e përfytyroi njeriun që mblidh hekurishte të vjetra nëpër katundet e qytetit D., përpara me del një figurë më një pamje krejt të veçantë. Këtë figurë e kam vështirë të dalloj se a është krijesë tokësore apo i takon një bote të cilën unë nuk e njoh. Pse më ndodh ky imazh kaq përplasës, kaq enigmatik, kaq intrigues në përfytyrimet e mia, e kam vështirë ta shpjegoj, sepse, në jetën e tij ka diçka krejt të veçantë, ka diçka të mjegulluar, të paqartë, ka diçka të pashpjegueshme.

Paqartësia më turbullohet më shumë, me trashet, më ngatërrohet kur e mendoj se në gjakun e atij njeriu më shumë ka ndryshk hekuri se sa përbërës të tjerë biofizike, prandaj edhe e them se ky njeri është i veçantë. Nëse brenda njeriut ndodh gjithçka, nëse njeriu është i pazoti ndaj këtyre fenomeneve, megjithatë ai më luftën e tij arrin t´iu përballojë të gjithave sepse zotësia e njeriut është e përcaktuar nga një botë universale e krijuar si një kombinim idesh, ose nga një Zoti i plotfuqishëm që askush asnjëherë nuk ka mundur ta përkufizojë. Këto dy fuqi, aq enigmatike, në esencë kanë mbetur shumë të imagjinuara, pasi që njeriu nuk e njeh asnjërën sa duhet, apo nuk kemi fuqi ti njohim, ose nuk jemi në gjendje t’i shpjegojmë si duhet se së fundi ka diçka befasuese që dikush-dikush nuk e merr me mend se cili është ai në ketë univers të heshtur... Prandaj, brenda mjegullës se kësaj bote enigmatike, në përfytyrimet e mia me del përpara ai njeri, me atë qerren e vjetër, me kalin e lodhur e të ligshtë, asht e lëkurë, si një cofëtinë që çuditërisht ec nëpër kalldrëmin e atyre rrugëve plotë gurë, thua se po mundohet, që, mos të mbushet më mëkate duke i shkelur buburrecat, milingonat, mollëkuqet...

Çuditërisht, ai imazh, me atë pamje: një njeri dhe një kali, më krijon gjithmonë një si ikonë, e cila gjendet brenda kornizave shumë të vjetra, e që teknika e pikturimit i ngjanë një akuareli më ngjyra shumë të zbehta, që gjatë pikturimit është përdorur ujë i ndotur apo lëngu i borës se ftohtë.

Herë-herë, ajo ikonë virtuale më duket sikur rri varur në muret e qiellit që në vazhdimësi e lag shiu i vjeshtës së vonë, e lag loti i qiellit, vesa e mëngjesit, lëngu i borës...

Ky personazh, aksidentalisht hyri në botën time, i zbehtë, krejt i zbehtë, mu sikur të vazhdonte t´iu ikte varrtarëve prej duarve si dikur, që për sa qimja e flokut u kishte shpëtua. Është një burrë që dikur të gjithë iknin prej tij më shumë se prej gjarprit, më shumë se prej bollës, më shumë se prej vdekjes, madje edhe shokët dhe kushërinjtë iknin prej tij duke e nëmur e duke e truar pse u kishte ra hise, e asnjë burrë as i katundit, e as i qytetit nuk ishte shoqërua më te. Jo pse nga kushërinjtë e tij nuk kishte burra, por ata nuk dëshironin të ngatërroheshin në bëmat e tij, se thoshin, vetë ai e kishte ndjellë të keqen e madhe, mu për atë, ata të gjithë, të një gjaku, të gjithë të një katundi, do të ikin shumë kohë prej tij. Prandaj, ai nga këto ikje, të gjitha mundimet e vdekjes i hoqi gjatë asaj kohe që e rrethonte një boshllëk i pafund, një terr që ia kalonte errësirës së natës, bile edhe natës se varrit. Sa herë që e qortonin, qortimet e tyre ishin më shumë si sharje, e ata nuk deshën ta vinin re një të keqe që atij ia brente aq shumë shpirtin, ishte ajo e keqe kur e shanin në nënën e mbetur pa burrë, e mbetur vejushë. Për ketë të gjithë e dinin, por askush nuk kishte guxim t´i afrohej vejushës, nga frikë se burri i saj mund të kthehej një ditë, edhe pse ata vetë e kishin lëshuar në varr me duar të veta.

Për të gjitha këto kisha dëgjuar, e unë, kisha dashtë ta njihja ashtu, si ka qenë. I pathyeshëm dhe i qëndrueshëm, i pasionuar pas së bukurës dhe të shëmtuarës, si hamshor dhe dashnor, si i varfër dhe i ndershëm... Jo për ta mbrojtur, as për t´ia kthyer kohën e tij, por ashtu, për ta njohur botën e tij nëpër të cilën eci aq guximshëm, nëpër të cilën eci me aq butësi, nëpër të cilën eci me aq dhembshuri, me aq dashuri, por që pas vetës la gjurmë aq të vrazhdët. Prandaj, ai shpesh me thoshte, se s´kishte lindur të vdiste aq lehtë, as të vdiste për çkado, as të vdiste për një fjalë goje, as të vdiste për qejf të askujt, se vdekjen e tij nuk e ka në dorë njeriu, ajo është në fuqinë e tjetërkujt.

Të gjitha këto ishin përsëritur në trurin e tij, herë të zhveshura nga kuptimi i vdekjes e herë duke qenë pengesë e përgjithshme e të ardhmes se tij.

“Çuditërisht, ti nuk më kupton”, më thoshte, “Edhe ty, si gjithë botës të interesojnë ato që nuk janë më pjesë e njeriut!”

Para se të rrëfehej para meje ai i kishte refuzuar edhe shumë të tjerët, por kur unë s´hoqa dorë që t´ia njoh shpirtin e tij, fuqinë e fshehtë e të mbyllur diku në palcën e ndonjë ashti, këmbënguljes sime nuk i përballoi dot.

Ka gjëra të kohës sate që nuk arrij t´i kap, prandaj jam i sigurt se vetëm ti mund të më ndihmosh.”, i thashë. Kur më shikoi sikur m´u duk se për herë të parë ai pashë një buzëqeshje, aq sa unë krijova përshtypjen se ai u largua gjysmë i kënaqur, sado që zverdhur i teri. Në fillim nuk e kisha marrë seriozisht karakterin e tij me gjithë biografinë. E kisha kuptuar se jeta e tij private ishte mjaft delikate, por mbetesha të besimi se gjithçka do të ma rrëfejë në detaje. Sidomos, nuk do ta përqendrohemi vetëm të një histori që atij ia kishte ngatërrua aq gjatë kohën. Ajo histori dhe biografia e Zog Shkozës kishin ecur nëpër një rrugë paralele, pa pasur guxim të takohen në një pikë. Ai rrugëtim, aq paralel, ato dy ecje intriguese dhe misterioze s´janë takuar asnjëherë, sado që, nga perspektiva e ngjarjeve, dukeshin se po takoheshin. Në momente kur ngjarjet rridhnin asisoj, që gjithçka dukej se po afrohej në një pikë, në fakt ato pika largoheshin më shumë, iknin njëra nga tjetra. Ndoshta edhe ecnin paralel me një arsye të pamjaftueshme, ngase çështja nuk shtrihej aq thjeshtë, ngase kishte një gjë të pazbërthyeshme në ngjarjen për të cilën është folur aq shumë e aq gjatë.

Në një çast kur me kishte shpëtuar psherëtima: “Mbrona o Zot, nga gjithë të ligat e njeriut!”, ai nuk më tha asgjë. Prapë me shikoi dhe s´di, a qeshi apo mua mu duk ashtu?

Kjo rrodhi nga misteri tepër enigmatik i atij fillimi.

Kur erdhi ora e provës, rrëfimi filloi të ecë bashkë më shiun, që filloi të bie. Në të vërtetë, çështja e shiut ishte bërë si një dukuri magjike, ngase ndodhte shpesh që gjatë takimeve të binte shi, ndryshe, kur nuk binte shi bisedat i bënim në bregun e lumit të katundit.

Asnjëherë s´jam kujtuar ta pyesja pse e kishte zgjedhur atë vend? Mirëpo, një lloj vëmendje të veçantë nisi të shfaqej nga ana e banorëve të Shkozës rreth takimeve tona aq të shpeshta. Flitej se për takimet tona kishin dëgjuar edhe në qytetin D. Shumë gjatë u fol, e u përfol, se brenda atyre takimeve ishte një lëmsh misterioz. Ata që merreshin me lëvizjet tona të përditshme interesoheshin të dinin se çfarë po flisnim. A po më tregonte gjithçka ai?!... Askush nga ata që na kishin parë e përcjellë nuk u shkonte mendja se në ato takime tona, herë-herë të vrazhda dhe të zhurmshme s´kishte asgjë misterioze përveç bisedës për një kohë, siç e patëm quajt ne, kohë qeni.

Derisa në vazhdonim takimet dhe bisedat, pa i shikuar anash ata që na përcillnin, çuditesha se me ç´shpejtësi mbi tokë binte terri dhe gjithçka para nesh dukej e zezë. Vetëm kur e shikoja errësirën sikur e krijoja mendimin se pikërisht terri ishte i përshtatshëm për tregimin për kohën e qenit. Tjetra që më ngërthente në vete si enigmë e pazbërthyer ishte dilema pse ky njeri të jetë kaq i mbyllur në vetvete, kaq enigmatik dhe kaq i ftohtë në kontakt më të tjerët? Për habinë, një përfytyrim vazhdonte të më rrinte përpara gjithë kohën. Në një çast, mu kujtua një moment tjetër i rrallë që e kisha kërkuar gjatë, por çuditërisht, kur desha ta kap nuk arrija ta zbërthej. As tash nuk e kam zbërthyer: a e kam kërkuar unë këtë njeri, apo më është bërë fiksim se ai më ka kërkuar mua gjithë kohën, pa pasur guxim të më afrohej.

Duke mos dashur të ngatërrohem më këtë dilemë e lash anash, sepse shiriti i kujtesës sime ishte i mbyllur në një çark, brenda të cilit dëgjoj gjithfarë zhurmash e pëshpërimash. Sikur më thoshin “Ti nuk e ke njohur sa duhet atë”. Nuk e kam njohur ndoshta ngaqë e takoja shumë rrallë ose gjatë kësaj kohe ai kishte ndryshuar shumë. Gjithashtu ka të ngjarë se nuk e njoha thjesht sepse figura e tij me dukej e mbështjellë më një tis mjegulle. Dhe, pikërisht për ketë, pas çdo takimi më te në mendimet e mia krijoheshin rrathë enigmatikë edhe me të mëdhenj për ngjarjet e asaj kohe. Mjaftonte t´ia beja ndonjë pyetje krejt tërthorazi, ta ngacmoja për një fije floku aty ku s´duhej, në pamje të parë, jo shumë të rëndësishme dhe aspak funksionale për shënimet e mija, dhe ai të behej nervoz. Vlonte nga brenda, xhindosej, bëhej i papërmbajtur, dhe humbiste kontaktin më të kaluarën. Nuk e kuptoja pse u kishte lënë aq shumë vend në kujtimet e veta atyre marrëzirave aq të parëndësishme, pse u kishte lënë vend atyre vogëlsirave që t’i bartte gjithë jetën, edhe atëherë kur qëndronte i heshtur përpara meje, kur mundohej të me bind që ta heqja pjesë nga kërkesat, ose, të ndryshoja ndonjë fjalë që atij i duket e pakuptimtë. Shpesh konstatimet e mia i dukeshin të vrazhda dhe fyese.

Kur e pyesja: a i vinte keq që po ia zgjoja nga gjumë të gjitha ato kohë të fjetura, po ia ringjallja atë kohë që ndoshta nuk dëshiron përsëritjen e tyre, ai me thoshte se më shumë ndiente njëfarë neverie se sa keqardhje. “Ndjej neveri sepse ma mori pjesën më të mirë të jetës, por nuk ndjej keqardhje sepse nga ajo mësova diçka për njeriun. Mësova se njeriu nuk e meriton dashurinë e njeriut. Prandaj ai që nuk e njoha kurrë, ishte vetë njeriu.”

Ishte kjo periudhë kur mendonte se që liruar prej etheve të asaj kohe, sado që në kujtimet e tij i riktheheshin personazhe që aq gjatë u mundua t’i shpërfillte nga jeta. Pra, herëpasherë i ktheheshin disa figurave që i shfaqeshin nëpër shi, kohë të ftohtë, grykës së përroit përpjetë, nëpër ujë i zbathur. Shiu vazhdonte të binte, ndërsa nëpër bregun e përroit ecnin ato figura duke u qeshur, qeshja e tyre sikur jetës se tij i jepte një kuptim të rremë, sado që njëra nga ato nuk harroi t´i thoshte se gjithë atë ecje të mundimshëm përroit e bënte të jetonte ai dhe jo të vdiste. Tjetra, krejt trembshëm po i thoshte, se njeriu s´ mund të lumturohej me trishtimin e tjetrit, as nga mundimi i tjetrit, as nga plagët e tjetrit, veç nëse kështu kuptohej dashuria.

Vazhdonte të më mbetej enigmë mënyra, si kanë mundur të qëndrojnë kaq gjatë pa u kuptuar gjitha ato ngjarje. Ndoshta e ka fajin ndjeshmëria ime përballë kohës ose, përfytyrimet për ato figura më tronditnin deri në rrënjë. Ndodhte gjithmonë kështu ndonëse mundohesha të mos e lëndoj atë. Në këtë kohë nuk u orvata ta provoj ndryshe zbërthimin e asaj kohe e as figurat e atyre dy grave të bukura, që aq shpesh i përmendte.Më e çuditshmja ishte se me kalimin e kohës në ndërgjegjen e atyre figurave po shfaqeshin disa shenja të zeza që ngjanin si varrë të qelbura brenda një trupi të sëmurë.

Gjatë kësaj kohe kishte edhe gjëra tjera për të cilat mendoja vazhdimisht. Mundohesha t´u jepja pamje të tjera tablove të pikturuara në një kohë të ftohtë, por që ngjyra e kuqe të shtynte ta imagjinoje gjakun, zjarrin, ose gjakun e zjarrin së bashku. S´di pse, por nuk me pëlqenin që këto pamje gjithmonë me dilnin të punuara me ngjyra akuarel, ngjyra uji, të zbehta nga uji i tepruar, nga uji i turbulluar, nga uji i ftohtë, lëngë bore... Në dukje të parë të lehta për syrin dhe mendjen, por në brendësi ato pamje ishin punuar me ngjyra të forta. Ketë e dija, por ngase kështu e kisha filluar përfytyrimin për atë njeri që në fillim, kështu edhe vazhdoja. Megjithëse s´kam pasur kurrë imagjinatë të fortë t’i përshkruaj gjërat jashtë asaj që janë, jashtë asaj që ekzistojnë ngase jashtë ngjyrave ekzistuese e kisha vështirë saktësisht ta gjej figurën reale të Zog Shkozës.

2.

Vazhduam disa javë ashtu, herë njëri, duke thënë se ajo kohë që kohe për mëkatarët, e herë tjetri, duke shtuar se që kohe e sakrificës, intrigës, mundimit, flijimit, madje se që kohë edhe e mbijetesës, pa harruar të shtonim se ajo që kohë e njeriut të një soji të veçantë. Vetëm kur grindjet tona takoheshin aty të emri i Eva Krastës, vumë re se deri aty shpesh ishim ngutur. Ai mendonte së unë e dija shpjegimin e asaj kohe, e asaj kohe që atë e kishte përplasur në zgripc, e kishte atakuar në çastet e jetës se tyre plotë ndjenja dashurie. Aty shpesh e ndërpriste bisedën. Nuk ishte gjë e rastit që për këtë ngjante i turbullt. E vetmja vështirësi për mua ishte t´ia lidhja këto afrime. “Ti kërkon diçka për të cilën e kam vështirë të flas!”, me thoshte shpesh. Unë qeshesha. Ndërsa ai duke u përpjekur të mbante të njëjtën qeshje si unë, pëshpëriste: “Ah, ashtu.a?” Sa më shumë që bisedoja me te dhe që e vëreja në fytyrë aq më tepër më dukej se ia pikasja të qeshurën e fshehtë, të qeshurën enigmatike.

Në fillim për të gjitha këto edhe mua më përzihej diçka brenda, sado që më kalimin e kohës, kjo s´kishte më rëndësi sepse çdo detaj që tregonte, ishte i natyrshëm, kaq i lehtë për ta kuptuar. Vetëm arsyen pse kishte kërkuar të harrohet ajo kohë nuk e kuptova. M´u deshtë të prisja që ta kuptoj.

Paragjykimi për një fund të paparashikuar gjithmonë më sillte trishtim dhe çaste enigmatike. Atë e kishin braktisur miqtë shumë herë, po edhe rrugët e qytetit, edhe udhëtimet, edhe njerëzit e tij. Atij i kishte mbetur besnik vetëm malli për shushuritjen e lumit, ajo simfoni muzikore e veçantë e krijuar nga natyra.

(Ç´është kështu me njeriun? Të vjen keq për te, por s´ke ç’ i bën. S´mund të heqësh kurrfarë paralele mes njeriut dhe urrejtës. Delikate është.)

Atëherë ai e kishte lënë qytetin, i kishte ndërprerë edhe studimet, madje e kishte kryer edhe burgun. “Edhe vdekjen e kam kryer”, thoshte. Ishte diçka që mu deshtë shumë kohë për ta kuptuar. Cila ishte ajo vdekje?! Pas kësaj udhëtimet e tij morën kahe tjetër. Sado që kjo ishte krejtësisht e palogjikshme, ai bënte jetë heretiku. Ky udhëtim nuk ishte veçse fillimi. Ai vazhdoi t’i përshtatej një jete ndryshe: po mblidhte hekurishtet atje në katundet e zonave të thella, larg syrit të keq të qytetit. Nga sytë e zonjave të rënda të qytetit më në fund ishte zhdukur. Kurse për te nuk kishte qenë e lehtë, që në jetën e tij të mishërohej ndjesia se tani e tutje duhej ecur kësaj udhe. Në vend se të prekte duart e buta të femrës çdo ditë prekte hekura të ftohtë dhe të ndryshkur. Gjithë ky kapërcim në jetën e tij vazhdoi me qerren e ngarkuar me hekurishte. Tashmë ishte mësuar të mblidhte hekura duke i grumbulluar në një depo provizore tek Gëlqerorja. Shpesh e zinte nata aty, nën degët e një gështenje të madhe. Thonë se një qind herë e kishte vrarë vetëtima dhe rrufeja atë gështenjë, por ai kishte shpëtuar. Andaj, atë gështenjë të vjetër filluan ta thërrasin “Gështenja e Zogut ”, “Gështenja e hekurit”, “Gështenja e lugatit”. Por ai nuk kishte frikë tu thoshte: “Ja tek jam, i gjallë. Nuk ka ardhur dita për të vdekur. Kur të më vijë dita e vdekjes iu tregoj. Unë jetoj vetëm për veten time...!”

Frikë kishin të tjerët nga ai dhe për shkak të asaj frike hekurishtet e tij ishin të paprekshme. Askush nuk merrte guxim për t´ia vjedhur hekurat dhe asnjë copë nuk i mungonte. I frikësohej vetëm mallkimit të fëmijëve, nëse ndohte që pa dashje t’i mashtronte.

Më kujtohet sa herë e kam shikuar duke ecur ngadalë i palosur nga pesha e hekurishteve. I rrëqethur mendoja; ata hekura të ndryshkur me siguri mund ta vrisnin fare trupin e tij të imët. Ishte e pamundur që një këmishë aq e hollë dhe plot arna ta mbronte nga ndryshku dhe tehu i hekurishteve të vjetra. Mandej, si për ta bindur veten se kisha të drejtë e mendoja trupin e tij plotë plagë trupi, më aso plagësh të infektuara nga ndryshku i hekurit dhe se si mbi lëkurën e gërvishtur po ecte qelbi i plagës. Nuk e di pse, por edhe tek sytë e tij më dukej se shikoja plagë. Ndoshta ky ishte një iluzion i imi për vuajtjet e tij. Mjerimi kishte një vend të caktuar dhe të dyfishtë në jetën e tij. Sa herë afrohej me njerëzit milicia projektonin “një dyshim”, që i terë katundi ku kishte qenë, apo lagjja të gjendeshin në rrethim. Pas kësaj, për ca ditë ai humbiste nga sytë. Nuk mblidheshin hekurat e vjetër. Por s’ kalonte shumë kohë dhe dukej përsëri më i rebeluar. Që të bindesha për identitetin e tij doja ta shikoja nga sytë se mos ia gjeja pluhurin dhe ndryshkun e hekurishteve që mbase i rrinin si grimasë rreth qepallave të syve. Pas kësaj humbje dhe rikthimit të serishëm në fytyrën e tij shikoja grimasa të tjera, sado që ai mundohej të mos tregojë asgjë. Ngutej në mbledhjen e hekurishteve dhe bëhej sikur nuk na dëgjonte kur e pyetnin për grimasën e fytyrës.

Më dëgjonte vetëm kur flisnim për dashurinë dhe gjitha këto i bënim për të treguar se brenda shumë gjerave të cilësuara si të mira në dimë të bëjmë dashurinë dhe lojën e dashurisë. Ose, brenda atyre shumë gjërave të shëmtuara në dimë ta bëjmë edhe lojën e dashurisë. Mirëpo, asnjëherë nuk e kemi pyetur njëri tjetrin se brenda atyre gjërave të shëmtuara ku e kishte vendin dashuria?

“Edhe dashuria, edhe torturat janë të njëjta në çdo kohë.... Ke dëgjuar ti se ç´ thotë poeti Visar, që i ka përjetua torturat. Ç´është jeta kur njeriut t’i krijosh plagë dhe t’ia lyesh me kripë që t’i djegin, t’i shkulësh thonjtë, t’i shkulësh dhëmbët, ta varësh në mënyrë të tillë që këmbët t’i çikin pak në tokë, por njëkohësisht të mos preheshin dot, lënia pa ujë, lënia në uri, lënia në diell për orë të tëra, ose rënia e pikës së ujit në kafkë për me net të tëra dhe e fundit fare, ajo më e turpshmja, përdhunimi i pjesëtarëve të familjes në prani të personit... Shpesh herë ambiciet apo epshet ata i kanë realizuar duke përdorur detyrën dhe shtetin e tyre... Ti me flet për dashurinë. Eh, dashuria... S´di pse po flas për rrëfimet e mia të ndrydhura, të pagoja, të vdekura... “

E la mendimin në gjysmë de sikur kërkoi një ndërprerje nga diçka e vështirë. Sa duket nuk i pëlqeu kuptimi, që i dha gjithë bisedës me fjalinë e fundit: “S´di pse po flas për rrëfimet e mia të ndrydhura, të pagojë, të vdekura... “ Si për të rimarrë veten pas një kohe të rëndë, tejet të vrazhdë, ndjeu tronditje. Papritmas, mendimi i pakmëparshëm për dashurinë e goditi. I erdhi në mendje të thoshte, madje kishte dëshirë ta ngrinte zërin deri në kupë të qiellit, duke bërtitur se ajo ishte dashuri pa gojë. Ketë britmë nuk e bëri, u kthye tek mendimi se ai ishte gjithmonë vetvetja.

Pas këtij rrëfimi të papërfunduar u ndjeva i vrarë në shpirt. Mendja me shkonte: a do të jetë Zogu aq i fortë sa të mos mbajë asnjë sekret për veten. Mendja me thoshte: jo! Ai nuk më tha asgjë, vetëm frymëmarrja iu shpeshtua pak. Ndoshta i ka dhënë fund arsyes së të qenët enigmatik, prandaj edhe nuk do të mbajë asnjë të fshehtë, mendova përsëri. E, zor e ka. E ka zor ta zbrazë gjithë atë kohë të fryrë kaq përnjëherë me të gjithë kontrastet, e ka zor ta zbrazë atë kohë shtatzënë, të mbarësur edhe me djaj. Mirëpo kisha ndjenjën se kjo paqëndrueshmëri kohe, që s´i ka lënë kurrgjë në vetvete, këta njerëz të stërvitur për të keqpërdorur kohën e tij, do ta shtyn menjëherë të nxjerrë jashtë pas kaq vitesh tregimin e tij të ngrirë.

*    *    *

S´kisha asnjë ide se ç´kohë ishte?

E vetmja gjë që dalloja ishte se dielli po më afrohej mbi kokë. M´u bë sikur horizonti qe ulur poshtë, sepse mbi kokë m´u afrua një peshë e rendë. Më këtë peshë shkova ta takoj dhe ai zuri të më fliste mbi disa ngjarje, që pikërisht ato nuk ia kishin lënë kujtesën për tu shtjerrë. Për të mos e lënë kujtesën të shtjerrë ai në vazhdimësi duhej ta shtinte në përdorim e këtë mund ta bënte vetëm nëse fliste edhe për dëshmitarët e kohës.

Ky njeri i përballon edhe acarit, edhe vapës përvëluese por nuk i përballon kujtimit, që i është ngujuar diku në thellësinë e shpirtit, mendova. Gjithsesi duke shpresuar se mbas shumë kohësh ky njeri s´mund ta mbajë më atë që e ka brenda, andaj duhej t´i thotë lamtumirë heshtjes, lamtumirë vetmisë, lamtumirë vetë ngujimit. Normalisht se brenda kësaj lufte vinin edhe shqetësimet tjera. Duke e menduar atë kohë, ai duhej të bënte një kthim prapa. Një kthim të gjatë e të lodhshëm. Duhej të gërmonte thellë në shpirtin e tij, sikur të zbulonte diçka arkeologjike në varrezat e antikës. Sa herë groponte në atë varr, pa e kuptuar mirëfilli se po gjurmonte në një kohë dhe hapësirë të turbullt, druhej mos ishte duke gabuar. Mos po e ngacmonte ndonjë plagë të heshtur dhe ajo plagë mund të gufonte keq. Sidomos tani që kishte një tjetër mendim, në kundërshtim më atë kohë. Përsiatja rreth kësaj ideje, më dukej si lojë. Ai, sado që e kishte të qartë se ç´donte të thoshte, nganjëherë i ngatërrohej diçka jashtë varrit, andaj kishte frikë mos do ta humbiste atë që më se shumti e lidhte me kujtimin.

Druhej se mos duke rikthyer diçka nga ajo e kaluar, po rikthente atë më delikaten: urrejtjen.

“Ishte kohë kur u bënë më shumë armiq, nga ç´kishte njerëz. Ç´kërkonin këta armiq kaq në numër? Kërkonin diçka që rrallë mund ta kuptonin të tjerët...”

Pas kësaj fjalie ai më shikoi gjatë. Unë u qesha. Për pak metra rrugë ecëm në heshtje. Nuk po flisnim asnjëri. Shikoja sytë e tij të ftohtë akull. Çuditërisht, m´u duk sikur në bebëzat e atyre syve ishin inçizuar të gjitha ngjarjet, andaj nuk e kishte vështirë t’i tregonte. Sytë e tij ishin bërë aparat fotografik i kohës. I ngjarjeve. Ai kishte parë kaq shumë njerëz që vinin e iknin nga qyteti D. ndërsa ai kishte mbetur, po ai qytet, i njëjtë. Me shtëpi, më rrugë të përbaltura, më gështenjat e prera pa mëshirë. Kishte mbetur një qytet me plagët që në vazhdimësi i kullonin. Kishte mbetur një qytet plot mjegull.

“Vetëm kur gjithçka përpara vetës e kuptoj si një luftë, një luftë brenda vetes, atëherë mund ta kuptoj se akoma dashuroj diçka. Ndërkaq, për të dëshmuar këtë, për të treguar se sa e rëndësishme për jetën time ka qenë ajo kohë, do ta bëj atë që më kërkon, pavarësisht se gjithçka është vështirë të përfytyroj dhe përshkruaj ashtu siç e përjetova unë. S´di, a do të mundesh ta kuptosh atë kohë...? Është diçka e vështirë... Ishte një kohë që ka lënë diçka...”

Derisa po fliste, m´u duk se botë e re iu shpalos përpara në trajtën e atyre bjeshkëve. Kjo shpalosje, apo rishpalosje po i ngjallej përpara syve të tij që mos ta harronte kurrë imazhin e asaj kohe. Papritmas ndjeu se bota që i kishte ikur, megjithatë i kishte dhurua diçka që s´mund ta ndrydhte aq lehtë. Buzëqeshja e tij që erdhi m’u duk në njëfarë mënyre jo e zakonshme. M´u duk i gëzuar, i kujdesshëm në qeshjen e zgjatur. Çuditërisht qeshje e kujdesshme. Ishte qeshje misterioze, të cilën nuk e kisha parë kurrë. Sa gjë e çuditshme! Aq pak m´u deshtë të kuptoj se ishte çasti që i përkiste atij dhe vetëm atij. Ai po kërkonte ta jetonte atë çast sepse një ditë ato vite të ikura do të mbeteshin në kujtesën e tij vetëm si hije.

“Asgjë nuk mbetet e fshehtë. Po ta rikujtosh të kaluarën mund ta ndreqësh edhe të tanishmen. Dalëngadalë do të mësohesh ta thuash të vërtetën, e cila i duhet të tanishmes. Do të kuptosh se si ndodhen ato dhe nuk do t’i përsëritësh sepse rikujtesa e asaj bote të ikur është mjeshtër i kësaj bote që jeton. Pak nga pak do të marrish vesh më mirë se cila kohë ka ikur pa të mësuar asgjë. Kur t´i tregoj ato, ti mos u magjeps, as mos krijo iluzione acaruese. Faktikisht unë s´po them asgjë, asgjë përveç që po bëj një përsëritje të lodhshme, të rëndë dhe të trishtuar...!”

Që nga ai çast m´u duk se tregimi im do të ketë një kuptim jashtë ëndrrës sepse sa më shumë që futesha brenda këtyre gjërave, aq më shumë ai dilte nga tregimi. Ndërsa isha unë që futesha brenda atyre labirinteve të tij. Dhe, pak më brenda, në jetën shpirtërore, ai i vendosur, unë kërkues, ai acarues për nga ndjesitë, unë kërkues dhe i përulur, ai i kursyer, unë i pangopur, ai fashitësh, unë kryengritës...

Ai ndihej mirë vetëm kur kthehej brenda asaj kohe, sepse ishte mësuar ta shikonte vetën brenda betejave. Dhe, kthimi aty do të ishte një betejë e vazhdueshme për te që do të mbante të gjallë, të vendosur për atë që kishte përjetuar. Tani ishte aty ku ritregimi nuk i krijonte më probleme, as përplasje. Sepse kishte arritur çasti t’i zgjidhte të gjitha ato vite të mbyllura brenda shpirtit dhe mishit të tij.

N´ato çaste, si në përsëritje të ngadalësuar, koha e tij më erdhi rrotull: e djeshme m´u bë sot dhe e sotmja iku të e djeshmja. Vetëm kur ndodhi kjo munda të vë re disa detaje të së sotmes më të djeshmen për të cilat kisha dëgjuar kushedi sa herë, por kurrë nuk e kisha ndalur vëmendjen për krahasime të tilla. Pas kësaj, menjëherë gjithçka po me ngatërrohej. Sepse, po ashtu, në vazhdimësi i përfytyrova ose i rikujtova thashethemet që në të dy kohët endeshin nëpër qytetin D. Në atë rast, mendova, ai nuk duhej të ikte pa e lënë në të sotmen jetën e tij. Më këto mendime zgjohem dhe bie në gjumë duke e përgatitur veten për një punë të gjatë, punë që do të më kërkonte të bëj lidhjen e të djeshmes me të sotmen e tij.

Gjatë bisedave të parëndësishme, gjatë shumë mbrëmjeve që kisha pasur me te dhe që më ishin dukur pa pikë rëndësie, kisha mësuar se kohët megjithatë kanë ngjashmëri. Më këtë ngjashmëri luftova të mos e humbisja iluzionet acaruese dhe heshtjet e asaj kohe, ta ruaj atë nga trazimet e çastit meqë bashkarisht kishim filluar t’i përjetojmë, ta ruaj nga e sotmja, që pas rikthimit të ngjarjeve, ato t´i përngjajnë të djeshmes se tij?!